HISTORIA

Dzięki poparciu wielkich mecenasów jak Antoni Osuchowski czy Henryk Sienkiewicz Macierz Szkolna otwierała swe kolejne placówki: w 1900 roku polską Szkołę Ludową w Cieszynie; w 1904 ochronkę w Michałkowicach i Szkołę Ludową w Polskiej Ostrawie; w 1905 Szkoły Ludowe w Lutynii Niemieckiej i Dziećmorowicach oraz ochronkę  w Dąbrowej; w 1906 szkołe w Boguminie - Dworcu i ochronkę w  Rychwałdzie; w 1907 ochronkę w Polskiej Ostrawie; w 1908 polskie  Seminarium  Nauczycielskie w Bobrku przy Cieszynie i pierwszą polską ochronkę, szkołę w Gruszowie oraz ochronki w Boguminie  -  Dworcu  i  Polskiej Ostrawie; w 1909 Szkoły Wydziałowe w Cieszynie i Dąbrowej, Ludowe w Kończycach Małych i Toszonowicach Górnych, ochronkę w Gruszowie, uzupełniające kursy dla dziewcząt w Cieszynie oraz gimnazjum realne im. Juliusza Słowackiego w Orłowej;  w  1910  w  Cieszynie  Uzupełniającą Szkołę Przemysłową, szkoły  w Pietwałdzie i Polskiej Ostrawie, ochronki w Kończycach Małych  i  Niemieckiej  Lutyni. Imponujący to dorobek Macierzy w pierwszym 25-leciu jej istnienia!
Jednocześnie,  na  podstawie zmienionego w 1907 roku statutu towarzystwa  poczęły  powstawać  liczne  koła Macierzy Szkolnej, które na miejscu nie tylko opiekowały się szkołami, lecz na szeroka skalę prowadziły pozaszkolną pracę oświatową poprzez zakładanie  bibliotek, urządzanie odczytów, przedstawień teatralnych, koncertów  itp.  Gdy  w  1908  roku było zaledwie 26 kół z 2.600 członkami,  to  w 1914 roku 71 kół liczyło ponad 5.100 członków. Na cele Macierzy przekazali oni ogromną kwotę, ponad 2 miliony koron.
Pierwsza wojna  światowa przerwała pomyślny rozwój szkolnictwa Macierzy,  choć  w  tym  trudnym okresie zdołała ona utrzymać swój stan  posiadania.  Poważnym zagrożeniem okazał się w tym okresie brak  funduszów,  lecz na apel Macierzy z materialną pomocą pośpieszyło  całe polskie społeczeństwo na Śląsku. Największym jednak  skarbem Macierzy była zdecydowana postawa uświadomionej narodowo  społeczności  polskiej  Ziemi Cieszyńskiej,  czego dowód złożyła podczas pamiętnych wydarzeń 1918 roku. Wspomnieć tu należy o powstaniu w sierpniu 1914 r. Legionu Śląskiego, który wszedł w skład legionów Piłsudskiego, czy też bezkrwawe przejęcie władzy przez polskich oficerów w Cieszynie w nocy z 31 października na 1 listopada 1918 r., dziesięć dni przed tym nim nastąpiło to na innych ziemiach polskich!
Podział  Śląska  Cieszyńskiego w 1920 roku pomiędzy Polskę i Czechosłowację podzielił także i Macierz na dwa odrębne towarzystwa.  Polska  Macierz Szkolna w Czechosłowacji miała przed wojną 61 kół, 7 szkół, w tym gimnazjum orłowskie, 11 ochronek i bursę. W  dalszym ciągu poprzez zakładanie szkół polskich podtrzymywała życie  polskie na Zaolziu. W 1934 roku utrzymywała jedno gimnazjum,  7 szkół wydziałowych, 12 szkół ludowych, 52 przedszkola, 2 żeńskie  szkoły zawodowe, 8 uzupełniających szkół przemysłowych, 4 bursy, 62 biblioteki, zaś w 92 koła skupiały 1771 członków.
Macierz Szkolna w Polskiej części Śląska Cieszyńskiego podążyła  innym  torem.  Państwo Polskie przejęło od Macierzy bogatą sieć szkolną,  mogła więc się skupić na organizowaniu kół i ich działalności  oświatowej.  Gdy  w 1922 roku działało zaledwie 20 kół,  to w 1939 roku ich liczba doszła do 100. Od tego czasu datuje się stała opieka i pomoc dla Polaków na Zaolziu. Skrystalizowały się  wtedy  także  nowe formy pracy w kołach: świetlice, kółka  samokształceniowe,  teatr ludowy, czytelnictwo, akcja odczytowa. Zarząd Główny założył dużą bibliotekę centralną, poradnię teatralną i istniejącą po dziś dzień kostiumerię. Wybudowano też Domy Ludowe w Pogwizdowie i Mnisztwie.